«Գուրգեն Մահարի» հայ բանաստեղծի և գրողի գրչանունն է, որի նշանավոր ստեղծագործության մեջ է «Ծաղկած փշալար» պոեմը։ Այս գործը, ինչպես Մահարու ստեղծագործությունների մեծ մասը, արտացոլում է Ստալինյան ռեպրեսիայի խորը ազդեցությունը և ուսումնասիրում կորստի, տոկունության և հայ ժողովրդի հարատև ոգու թեմաները:
«Ծաղկած փշալարը» հուզիչ և ոգեշնչող ստեղծագործություն է, որն օգտագործում է վառ պատկերներ և փոխաբերական լեզու՝ փոխանցելու ռեպրեսիայի ժամանակ հայ ժողովրդի ապրած հոգեկան և ֆիզիկական խորը ցավը: Վերնագիրն ինքնին համադրում է գեղեցկության և դաժանության հակասական տարրերը՝ խորհրդանշելով տոկունությունն ու հույսը, որոնք շարունակում են բարգավաճել դժվարությունների մեջ:
Այս ստեղծագործությունը խորանում է կալանքի և ճնշվածության հայեցակարգի մեջ, որը ներկայացված է փշալարով, որը հանդես է գալիս որպես հայ բնակչության կրած տառապանքի հզոր խորհրդանիշ: Այնուամենայնիվ, Մահարին հրապուրիչ շրջադարձ է ներկայացնում՝ մետաղալարը ներծծելով անսպասելի կյանքով և գեղեցկությամբ՝ փշոտ խճճվածության մեջ ծաղկող ծաղիկների պատկերով: Այս հակադրությունը ծառայում է որպես հզոր հիշեցում մարդկային աննկուն ոգու և ամենադժվար հանգամանքներում մխիթարություն և նույնիսկ գեղեցկություն գտնելու ունակության մասին:
Ստեղծագործության ողջ ընթացքում Մահարին միահյուսում է բնության պատկերները, ինչպիսիք են ծաղիկներն ու թռչունները, բռնության և գերության պատկերներով: Այս համադրումը բարձրացնում է ստեղծագործության հուզական ազդեցությունը՝ ընդգծելով կյանքի և մահվան, հույսի և հուսահատության միջև բնորոշ լարվածությունը: Այն նաև բացահայտում է հիշողության հայեցակարգը և ողբերգության դեպքում հիշողության կարևորությունը: Մահարիի խոսքերը հրավիրում են ընթերցողներին խորհելու անցյալի վայրագությունների հավաքական հիշողության պահպանման կարևորության մասին՝ որպես զոհերի հարգանքի միջոց և երաշխավորելու, որ նման իրադարձությունները չեն մոռացվի կամ չկրկնվեն:
Մահարիի գրելաոճը նշանավորվում է իր քնարական որակով, որն օգտագործում է հարուստ և վառ լեզու, որն արտահայտում է նրա թեմաների էությունը: Նրա խոսքերը խորը զգացմունքային հնչեղություն ունեն՝ ընթերցողներին առաջարկելով հայացք նետել հայ ժողովրդի կրած հավաքական վնասվածքին: Իր ոգեշնչող պատկերների և ցնցող փոխաբերությունների միջոցով Մահարին կարողանում է փոխանցել համընդհանուր տառապանքի և ճկունության զգացում, որը գերազանցում է մշակութային սահմանները:
«Ծաղկած փշալարը» ոչ միայն Հայոց ցեղասպանության մնայուն ժառանգության վկայությունն է, այլև աներևակայելի դժբախտություններին դիմակայելու մարդկային կարողությունների տոկունության և հույսի մասին հզոր հայտարարություն: Մահարիի աշխատանքը ծառայում է որպես պատմական անարդարությունների ճանաչման և դիմակայելու կարևորության մասին՝ միաժամանակ նշելով մարդկային ոգու ուժը:
2․ Տրված բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր ածականներով և ընդգծի՛ր ածականակերտ ածանցները:
Յոթ գյուխ ունեցոդ — անվախ, երկու երես ունեցող — երկերեսանի, երկու փող ունեցող — , եռանդով օժտված — եռանդուն, շատ բուրդ ունեցոդ — բրդոտ, գույն ունեցող — գունավոր, երկու թև ունեցող –, մեծ ուժ ունեցող — ուժեղ, երեք տարի (ամ) տևող — եռամյա, տասը տարեկան — տասնամյա:
Ջորդանո Բրունոն ամբողջ ութ տարի բանտում մնաց: Սուրբ հայրերը սպասում էին, որ նա կընկճվի: Նա խոստովանում էր, որ ինքը մեղք է գործել եկեղեցու դեմ, բայց պնդում էր, որ իր ուսմունքը ճշմարտացի է ու ամբողջական: Մտածելու համար նրան իննսուն օր ժամանակ տվեցին և օրը երկու ամգամ՝ կեսօրին ու կեսգիշերին,աստվածաբաններ էին ուղարկում նրա խուցը: Բայց նա ոչինչ չէր խնդրում: Երբ կարդինալի պալատում կարդում էին դատավճիռը, նա ասաց. «Դուք ավելի մեծ երկյուղով եք հայտնում ինձ դատավճիռը, քան ես լսում եմ»:
2․ Նախադասության բառերից որը հնարավոր է՝ փոխարինի՛ր հոմանիշներով:
— Արքա՛, անկարելի է քո կամքը կատարել, մեկ այլ բան կարգադրի՛ր:
— Թագավո՛ր, անհնար է քո ցանկությունը իրագործել, ուրիշ բան հրամայի՛ր։
Թագավորի երեսը տեսնելու համար էր այդքան երկար ճամփան կտրել:
Արքայի դեմքը տեսնելու համար էր այդքան երկար ճանապարհ անցել։
Երեխաներն իրենց համար պար էին գալիս, հետո շուռ գալիս, իրենք իրենց ծափ տալիս ու աշխարհքով մեկ լինում:
Երեխաներն իրենց համար պարում էին, հետո պտտվում, իրենք իրենց ծափահարում ու զվարճանում։
Լուսանում է. սարի ետևից դուրս է գալիս արևը:
Լուսանում է. սարի հետևից դուր է գալիս արեգակը։
Մի գարնան իրիկուն դռանը նստած զրույց էինք անում:
Մի գարնան երեկոյան դռանը նստած խոսում էինք։
— Թե ուզում եք, որ չմեռնեմ,- ասում է թագավորը,- գնացե՛ք ու անմահական ջուրը բերե՛ք, որ խմեմ ու վեր կենամ տեղիցս:
— Եթե ցանկանում եք, որ չմահանամ, — ասում է արքան, — գնացեք ու անմահական ջուրը բերե՛ք, որ ըմպեմ ու կանգնեմ տեղիցս։
3․ Տրված բարդ բառերի երկրորդ արմատը փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր: Գրադարան, վիրաբույժ, միամիտ, սևահոգի, մանրազնին, սրբատաշ, դատավճիռ, փայտահատ, ծաղկեփունջ, դյուրահավան, կաթնաշոռ, կարմրաթուշ, ձնեմարդ:
Ե՛վ գյուղում, և՛ բերդի գլխին ժամանակը սահում է (սահմանական) դանդաղ, տարիները նույն ծառի միանման տերևներն են։
Քանի՜ սերունդ է ապրել (սահմանական) Բասուտա գետի մոտ, կարկատած թաղիքները փռել ցեխերի վրա, եղեգնով պատել վրանները, և ամեն գարնան, երբ Կաքավաբերդի լանջին բացվել է (սահմանական) ալպիական մանուշակը, այծ ու ոչխարը քշել են (սահմանական) բերդի լանջերը, պարկը պանրով լցրել ու ձմեռը կրծել կորեկ հաց և այծի պանիր։
Արև մի կեսօր Կաքավաբերդի քարափով բարձրանում էին (սահմանական) երեք ձիավոր։
Ձիավորը նրանց Կուղեկցի (ենթադրական) մինչև բերդի գլուխը և ետ կդառնա (ենթադրական)։
Առաջին ձիավորը չպիտի աչքը պարիսպներից հեռացնի (հարկադրական)։
Երբ հասան (ըղձական) վրաններին, առաջին ձիավորը շարունակեց (սահմանական) ճանապարհը։
Կաքավաբերդի քարերն ասես կենդանացել ու խոսում էին (սահմանական) հնագետի հետ։
Լինե՜ր, այնպես լիներ, որ ինքը հնձվոր լիներ, նրանց արտը հնձեր (ըղձական), Սոնան հաց բերեր (ըղձական) իրեն, շապիկը քրտներ (ըղձական) և քրտնած նստեր (ըղձական) կողքին։
Եթե արևը չխոնարհվեր (ըղձական) դեպի մայրամուտ, նա առանց հոգնության երկար կմնար (ենթադրական) այդ դիրքով և չէր հագենա (ըղձական) մրգերը քաղած և արդեն դեղնող ծառերի սոսափից։
Լինելու էր (սահմանական) Սաքոյի ուզածի նման, գալու էր ու պատմելու էր (սահմանական) ամեն ինչ։
Վերադարձե՛ք (հրամայական) Նինվե և ասացեք (հրամայական) Շամիրամին, որ բռնության շնչից սիրո ծաղիկը թառամեց (սահմանական) ու նրա տեղ աճեց (սահմանական) ատելության կաղնին։
2․ Գտե՛ք բոլոր խնդիրները և պարագաները։
Նա սիրում էր և՛ սիմինդրի-ուղիղ խնդիր տերևների-վերաբերության խնդիր խշշոցը-ուղիղ խնդիր, և վազերի-վերաբերության խնդիր օրորը-ուղիղ խնդիր, և՛ հնձանի-վերաբերության խնդիր դռնակի-վերաբերության խնդիր երգը-ուղիղ խնդիր։
Հետո թևը-ուղիղ խնդիր ջարդված հավքի-վերաբերության խնդիր պես Սոնան-ուղիղ խնդիր ամաչկոտ դուրս թռավ հնձանից-անջատման խնդիր, մի անգամ էլ շորորաց այգու-վերաբերության խնդիր շաղոտ խոտերի-վերաբերության խդիր վրա և ներսը-ուղիղ խնդիր թողեց լաջվարդ շապիկի-վերաբերության խնդիր բույրը-ուղիղ խնդիր։
Հարսանիքից-անջատման խնդիր չորս ամիս հետո պատահմամբ հանդիպել էին իրար այգիների-վերաբերության խնդիր ճանապարհին-հանգման անուղղակի խնդիր։
Դիլանը-ուղիղ խնդիր նրան-ուղիղ խնդիր կանգնեցրել, հարցրել էր հալը-ուղիղ խնդիր, Սոնան թախիծով-միջոցի անուղղակի խնդիր թոթվել էր ուսը-ուղիղ խնդիր և արագ հեռացել։
Երբ ծանոթ արտին-ենթակա հասավ-ստորոգյալ, հենվեց-ստորոգյալ կայծքարով հրացանին-ենթակա, միտք-ենթակա արեց-ստորոգյալ։ Սոնան-ենթակա այստեղ մի ամառ քաղհան էր անում-ստորոգյալ, կռանում էր-ստորոգյալ ցորենների վրա-ենթակա, մատները-ենթակա փուշ էին մտնում-ստորոգյալ։ Սոնան-ենթակա հնձվորի համար հաց էր բերում-ստորոգյալ, քրտնում էր-ստորոգյալ արևի-ենթակա տակ և քրտինքից շապիկը-ենթակա փակչում էր-ստորոգյալ լանջին։
Նրանք-ենթակա մանկության ընկերներ էին-ստորոգյալ և նրանց սերը-ենթակա ծնվել էր-ստորոգյալ նույնքան աննկատ, ինչպես մի գիշերում բացվում է-ստորոգյալ մուգ մանիշակը-ենթակա։ Առուների ափին, այգիներում, դաշտերից խուրձ կրելիս, ամառվա լուսնյակ գիշերներին խոտի դեզի մոտ, ամեն տեղից այդ սերը-ենթակա ծիծեռնակի պես ճռվողում էր-ստորոգյալ, մինչև հասունացան-ստորոգյալ նրանք-ենթակա, և մի օր էլ մեծատուն հարևանի շեմքով ներս մտավ-ստորոգյալ Սոնան-ենթակա, հարսի քողը երեսին, արցունքից կարմրած-ստորոգյալ աչքերը-ենթակա` պայծառ, որպես լեռնային ծովակ։
4. Հոլովիր հետևյալ դերանունները՝ ես, դու, նա, մենք դուք, նրանք, ինքը, իրենք
1․Ո՞ւմ են անվանել խոսքի Ռոբեսպիեր կամ հայոց Մոլիեր Հակոբ Պարոնյանին
Ո՞ր ստեղծագործության մեջ են ծաղրվում գրական մարդիկ: «Մեծապատիվ մուրացկաններ»
Արդիակա՞ն է արդյոք այս մոտեցումը:
2. Ո՞րն է երջանիկ մահը`ըստ Գրիգոր Զոհրապի: Ըստ Զոհրապի, երջանիկ մահը իր սիրելիի կողքին վերջի շունչն փչելն է։
Ո՞ր ստեղծագործության մեջ է խոսվում այդ մասին: «Երջանիկ մահը»
Ո՞ր հերոսուհու խոսքերն են. «Կինը ծիծաղ մըն է. պետք չէ որ լացի փոխվի»:
3. Ո՞ր բանաստեղծության մեջ է Թումանյանը խտացնում հայ ժողովրդի անցած ճանապարհը: «Հայոց լեռներում»։
Գրի՛ր մեկ վեցնյակ: Մեր ճամփեն խավար, մեր ճամփեն գիշեր, Ու մենք անհատնում էն անլույս մըթնում Երկա՜ր դարերով գընում ենք դեպ վեր Հայոց լեռներում, Դըժար լեռներում։
Ի՞նչի հետ է համեմատում Թումանյանը հայոց վիշտը: Անհուն և խավար ծովի հետ, որի մեջ լողում է իր հոգին։
Ո՞ր բանաստեղծությունն է այդ վշտի խտացումը: «Հայոց վիշտը»
Գրի′ ր առնվազն մեկ քառատող: Ոչ հատակն է գտնում անվերջ, Ու ոչ հասնում երկնքին, Հայոց վշտի մեծ ծովի մեջ Տառապում է իմ հոգին։
Ինչպիսի՞ ստեղծագործություն է քառյակը: ․․․
Ի՞նչ է ասել Թումանյանը քառյակի մասին: «Քառյակները շատ ուժեղ շտրիխներ են, դրանք իմ հոգու կենսագրությունն են»։
Գրի΄ր քո նախընտրած քառյակը և մեկնաբանի΄ր: Հին աշխարհքը ամեն օր Հազար մարդ է մտնում նոր Հազար տարվա փորձ ու գործ Սկսվում է ամեն օր։
Դեռ կան անավարտ գործեր, որոնք մեր նախնիներն են սկսել, և որոնք մենք պետք է ավարտենք։ Բայց մենք նաև սկիզբ ենք դնում նոր գործերի, որոնք պետք է մեր հետնորդները ավարտեն։ Եվ այդպես, աշխարհի մարդիկ երբեք պարապ չեն մնում։
4. Ի՞նչ պատվանուն ունի հայոց երգի նահապետ Ավետիք Իսահակյանը: Հայոց երգի նահապետի պատվանունն է Վարպետ: Վարպետ
Ինչի՞ հիման վրա և ե՞րբ է ստեղծվել «Լիլիթ» լեգենդը: Այն ստեղծվել է 1921 թվականին, և հիմնված է հին հրեական առասպելի վրա, որն էլ ուղիղ կապ ունի «Ծննդոց» գրքի հետ։
Ինչո՞ւ է Լիլիթը մերժում Ադամի սերը: Լիլիթն Ադամից միշտ կավի հոտ էր առնում, բացի դրանից, Ադամը շատ հասարակ էր Լիլիթի համար։ Լիլիթի արկածախնդրությունը թույլ չէր տալիս, որ նրան հուզեր Ադամի սերը և զգացմունքները։
Ո՞րն է դրախտի ամենահամեղ պտուղը`ըստ Լիլիթի: Իր համար այն համբույրն էր։
Ո՞ր ստեղծագործությունների մեջ է Իսահակյանը ներկայացնում հավերժական սիրո գաղափարը: «Ասպետի սերը» և «Հավերժական սերը» բալլադներում։
5. Ո՞վ է հետևյալ մտքի հեղինակը և ո՞ր ժողովածուի մասին է խոսքը. «Այժմ կը գրեմ «……..», որ հուսամ տարիե մը լույս կը տեսնե. այդ հատորին մեջ երգված պիտի ըլլան հայրենի հողը, մշակներու աշխատությունը և գյուղական կյանքի խաղաղ մեծությունները»: Հեղինակը Դանիել Վարուժանն է, և նա խոսում է «Հացին երգը» ժողովածուի մասին, որը լույս տեսավ իր մահվանից հետո։
Կառուցվածքով ի՞նչ է հիշեցնում այդ ժողովածուն: Պոեմ
6. Ի՞նչ խորհրդանիշներ կան Լևոն Շանթի «Հին աստվածներ» դրամայում: Խորհրդանիշներն են՝ —————————-
Շատերը մտածում են, որ Թումանյանին կարելի է սահմանափակել միայն գրականությամբ, սակայն այն այդքան էլ այդպես չէ, նա եղել է նաև հասարակական գործիչ, և մեծ դեր խաղացել անդրկովկասի պատերազմների ժամանակ: Եվ նաև աշխատել է որոշ հրատարակչություններում՝ զբաղեցնելով տարբեր պաշտոններ:
1892 թվականի մարտի 22-ին Թումանյանը մի քանի ինչպես ինքն է ասել «գրական բարեկամների» աջակցությամբ նշանակվում է Թիֆլիսի հայերեն գրքերի հրատարակչական ընկերության գրասենյակապետ։ Թումանյանը ամսական ստանում էր 20 ռուբլի աշխատավարձ, այն դեպքում, երբ Փիլիպոս Վարդազարյանը դրանից առաջ նրան քառակի ավել աշխատավարձով պաշտոն էր առաջարկել, որից սակայն Թումանյանը հրաժարվել էր՝ գերադասելով Հրատարակչական ընկերությունը։ Մինչ այս պաշտոնին անցնելը թումանյանը նույն Ընկերության համակիր անդամ էր։ Թումանյանի թղթերում պահպանվել է Թիֆլիսում հայերեն գրքերեի հրատարակչական ընկերության 1892 թվականի մարտի 1-ի գրությունը, որը բանաստեղծին հայտնում էր, որ վարչության փետրվարի 27-ի նիստի որոշմամբ նշանակվել է Ընկերության իսկական անդամ։ Նոր աշխատավայրում Թումանյանը հնարավորություն ուներ հանդիպելու Թիֆլիսում ապրող հայ գրողներին, մտավորականներին, լսելու նրանց կարծիքը հասարակական խնդիրների շուրջ։ Բայց այս պաշտոնը նաև դժվարություններ ուներ, քանի որ ցուցակներ և արձանագրություններ կազմելը, ընկալագրեր տալը և հաշիվներ պահելը խորթ էին Թումանյանի համար։ Գործը առավել ծանրացել էր 1892 թվականից վարչության ընդունած մի քանի նորամուծությունների հետևանքով․ ավելացել էին նոր մատյաններ, անդորրատետրեր, հաշիվներ և այլն։ Թումանյանը մեկ ու կես տարի պաշտոնավարելուց հետո հրաժարական է տալիս, վարչության նախագահին՝ Ալեքսանդր Քալանթարին ներկայացնելով 1893 թվականի հոկտեմբերի 19 թվագրությամբ մի երկտող։ Հրատարակչական ընկերության գրասենյակում իր պաշտոնավարությանը Թումանյանը անդրադարձել է «Պոետն ու Մուսան» պոեմում։
Հովհաննես Թումանյանն ու Ղազարոս Աղայանը Միքայել Միքայելյանի արվեստանոցում, 1902
20-րդ դարի սկզբին Թումանյանը հայտնի է դառնում նաև որպես հասարակական գործիչ։ 1905-1906 թվականներին հաշտարարի դեր է կատարել ցարական կառավարության հրահրած հայ-թաթարական կռիվների ժամանակ, որի պատճառով 2 անգամ ձերբակալվել է։ 1918 թվականին հայ-վրացական պատերազմի ժամանակ խստագույնս քննադատել է 2 հավատակից ժողովուրդների թշնամությունը հրահրողներին։
Թումանյանին մշտապես մտահոգել և հուզել է հայ ժողովրդի ճակատագիրը, Հայոց ցեղասպանության հետևանքով Արևմտյան Հայաստանից տեղահանված հայության վիճակը։ 1916 թվականին 2 անգամ եղել է ազատագրված վայրերում. հասել է մինչև Վան, օգնել հայ գաղթականներին, հատկապես Էջմիածնում հավաքված որբ երեխաներին։ 1914 թվականին Թումանյանը միանում է Պատերազմից վնասվածներին օգնող կոմիտե-ին, որ հետագայում օգնեց մազապուրծ եղած հայ գաղթականներին Էջմիածնում հաստատվել։
1890-ական թվականների սկզբին հայ իրականությունն ավելի ծանր էր դառնում։ Թուրքան Արևմտյան Հայաստանում սկսել էր իրագործել Ցեղասպանության ծրագիրը։ Մյուս կողմից Ցարական Ռուսաստանը աջակցում էր Թուրիքային, որի պատճառով արգելվում էր հայկական դատի մասին խոսել, գրել, հանգանակություն կատարել, անցնել Արևմտյան Հայաստան կամ օգնել հայ գաղթականներին։ Այս շրջանում արգելվում են մի շարք ստեղծագործություններ, օրինակ Րաֆֆու «Կայծեր»-ը, «Խենթ»-ը և այլն։ Ցարական կառավարությունն ամեն գնով փորձում է ճնշել հայ մամուլի հարձակումները Թուրքիայի դեմ։ Այս ամենին գումարվում էր նաև սոցիալական ծանր պայմանները Հայաստանում։ Այս շրջանում Թիֆլիսը, որտեղ ապրում ու ստեղծագործում էր Թումանյանը, դառնում է արևելահայ գրական-մշակութային կյանքի կենտրոնը, որտեղ արձագանք էին գտնում Արևմտյան Հայաստանում կատարվող իրադարձույունները։ 1887-1893 թփվականներին հիմնվում և ձևավորվում են մի շարք կուսակցություններ՝ Դաշնակցությունը, Հնչակյան կուսակցությունը և այլն։
Մինչ կուսակցությունների ձևավորումը, հայ հասարակական հոսանքները բաժանված էին ըստ պարբերական մամուլի օրգանների, որոնք հիմնականում երկուսն էին՝ «մշակական»՝ ազատամիտ և «նոր-դարական»՝ պահպանողական։ Թումանյանն այս երկուսի նկատմամբ բռնել էր անկախ դիրք և պահպանում էր չեզոքություն։ Այս նույն կարգավիճակը նա պահպանեց նաև կուսակցությունների հիմնադրումից հետո։ 1920 թվականի հոկտեմբերի 10-ի նամակում, դիմելով իր դստերը՝ Նվարդին, Թումանյանը նշում է, որ որ մի քաղաքական կուսակցության հետ կապված չէ և եթե կապվել էլ է զուտ ընկերական, պատահական և կարճատև ձևով, քանի որ միշտ շատ շուտ հիասթափվել է, իսկ երբեմն նաև զզվել։ Քաղաքական այս կուսակցությունների երիտասարդների հետ Թումանյանը շփվում էր իր հասարակական ընկերությունների ժողովներում, հատկապես՝ հրատարակչական ընկերության գրասենյակում, «Մուրճ»-ի և «Տարազ»-ի խմբագրատներում կազմակերպվող երեկույթների ընթացքում։
Թումանյանի այդ տարիներից պահպանված նամակագրություններից դատելով, կարելի է եզրակացնել, որ Թումանյանը շատ կարճ ժամանակ համակրել է Հնչակյան կուսակցությանը։ Ժամանակակիցները փաստում են, որ Թումանյանը Հնչակյան կուսակցությանն է հարել Աղայանի ազդեցությամբ։
Այսինքն Հովհաննես Թումանյանը՝ իր հեղինակությամբ և աշխատասիրությամբ նաև ապագայում մտել է տարբեր խմբակցություններ և կուսակցություններ:
Հնչակյան կուսակցության համակիրի Թումանյանի գործունեության մասին շատ քիչ տվյալ է հայտնի։ Հիմնականում այս տեղեկությունները վերաբերում են 1894-1896 թվականներին Արևմտյան Հայաստանի ջարդերից փրկված հայ գաղթականների օգնության կազմակերպմանը, ինչպես նաև հայկական նահանգներում «Մայիսյան բարենորոգումների» իրականացմանը։ 1895 թվականի հունվարի 17-ի Արսեն Ղլտճյանին ուղղված նամակում, Թումանյանը հայտնում է, որ ընտրվել է «հանգանակող և կործադրող կոմիտետ»։ Թումանյանը ծրագրել է նաև տպագրել մի ժողովածու հայ գրողների մասնակցությամբ գաղթականներին օժանդակություն ցուցաբերելու նպատակով։ 1895 թվականի նոյեմբերին Թումանյանը կատարում է մի երկար ուղևորություն Բորժոմի-Ախալցխա-Ախլքալաք-Ալեքսանդրապոլ-Կարս-Ալեքսանդրապոլ-Ղարաքիլիսա-Դիլիջան-Երևան-Էջմիածին ուղեգծով, որի նպատակները նա չի հիշատակում։ Ենթադրաբար նպատակն էր այդ վայրերում կազմակերպել «Հանգանակող և գործադրող կոմիտեի» մասնաճյուղեր, որոնք կօժանդակեին գաղթականներին օգնություն ցուցաբերելուն։ Ալեքսանդրապոլում Թումանյանը այցելում և հյուրընկալվում է Ավետիք Իսահակյանի տանը։ Այս ուղևորության ժամանակ Թումանյանը հանդիպում է նշված քաղաքների մտավորականության, հասարակության հետ, որոնցից շատերն առաջին անգամ էին հանդիպում Թումանյանին։
1896 թվականին նա ցանկություն է հայտնում նոր ուղևորություն իրականացնել դեպի Իգդիրի կողմերը, Երևանի նահանգում և գյուղերում՝ «պանդուխտներին տեսնելու» համար, որը սակայն հնարավոր չի լինում իրականացնել։ 1894-1896 թվականների դեպքերի և 1895 թվականի ուղևորության ընթացքում ստացած տպավորությունների արդյունքում են ստեղծվել «Երկու սև ամպ», «Գիշեր», «Գաղթականների երգը» բանաստեղծությունները, «Լեռների հովիվը» և «Երկու հայր» պատմվածքները, չնայած որ վերջինս տպագրվել է Խրիմյան Հայրիկի մահվան կապակցությամբ։
Թումանյանի Հնչակյանների հետ ունեցած համագործակցությունը, ըստ էության, սահմանափակվել է միայն հանգանակող կոմիտեով։ 1898 թվականին Հնչակյան կուսակցության Բաքվի վարչությունից Թումանյանին առաջարկ են ուղարկում լինել «Հնչակյան կենտրոնի, նաև «Հնչակ»-ի խմբագրության անդամ», որին համաձայնելու դեպքում Թումանյանը պետք է տեղափոխվեր Լոնդոն, որտեղ գտնվում էր կուսակցության կենտրոնը։ Թումանյանը սկզբում տալիս է համաձայնություն, բայց հետո հրաժարվում համաձայնությունից, ասելով թե՝ «Լոնդոնը հո՛ Լոռի չի՞, և ես ի՜նչ գործ ունեմ այնտեղ», ավելացնելով, որ ինքն ունի մեծ ընտանիք և նրանց ոչ միայն պետք է կերակրել, այլ նաև կրթել ու դաստիարակել, որը պետք է իրականացնի մայրենի լեզվով։ Այս դեպքից հետո ավարտվում է Թումանյանի առնչությունը Հնչակյան կուսակցությանը։
1895 թվականի կեսերին Թումանյանն Աղայանի միջոցով ծանոթանում է Բաքվում աշխատող երիտասարդ մտավորականների մի խմբի հետ, որը կրում էր «Օջախ» անվանումը։ Խմբի անդամները հնչակյաններ էին, որոնք հիմնականում ուսուցիչներ էին և ամուրի լինելով, կարողանում էին ապրել միասին և վարձել մեկ ընդհանուր բնակարան։ Երեք սենյականոց այս բնակարանում նրանք երեկոները կազմակերպում էին գրական-քաղաքական հարցերի շուրջ ասուլիսներ, բնակարանը դարձել էր Բաքվի Հնչակյան կազմակերպության անօրինական ակումբը։ Օջախ խմբակցության մշտական անդամներն էին՝ Սիմեոն Հովվյանը, Արամ Նազարեթյանը, Սեդրակ Բալայանը, Սահակ Մատինյանը, Սիսակ Օհանյանը և Մկրտիչ Բեգլարյանը։ Բացի մշտական անդամներից կային նաև հյուրընկալող կամ պատվավոր անդամներ, որոնք Բաքու այցելելիս մասնակցում էին հավաքույթներին։ Պատվավոր անդամներից էին Շիրվանզադեն, Թումանյանը, Սիմեոն Հախումյանը, Գրիգոր Ավետյանը և ուրիշներ։
1895 թվականին «Օջախ» է այցելում Թումանյանը, լրիվ անակնկալ կերպով, ծանոթանում և մտերմանում անդամների հետ։ Թումանյանն «Օջախ» է այցելել նաև հետագայում, չնայած որ որևէ տվյալ չի պահպանվել։ Միայն 1900 թվականի այցից հետո նա գրի է առել «Օջախ»-ի երգը բանաստեղծությունը։ Նա փորձել է գրել նաև մեկ այլ բանաստեղծություն, որը սակայն անավարտ է մնացել։
«Օջախ»-ի անդամներից մի քանիսին Թումանյանը գիտեր դեռ Ներսիսյան դպրոցիեց։ «Օջախ»-ի անդամներն ունեցել են ավելի շուտ գրական, քան քաղաքական հակումներ։ Գրական փորձերը սակայն ոչ մի լուրջ արդյունք չեն տվել։ Հիմնադիր անդամները միայն գրասերներ էին։ Անդամների միջամտության շնորհիվ է, որ Բաքվի հայոց մարդասիրական ընկերությունը 1897 թվականի հունվարին թոշակ է նշանակում Աղայանին, Շիրվանզադեին և Թումանյանին։
Փաստորեն Թումանյանը օգուտ է տվել իր ազգին և երկրին երկու ճյուղերով՝ գրականությամբ և քաղաքականությամբ: Նա օգտագործեց գրականությունը հայրենասիրական և քաղաքական քարոզների համար: Իսկ քաղաքականությունը պետության և երկրի համար:
«Պետք է ճանաչեք ձեզ՝ ինքզինքը ճանաչելը ամենամեծ հաղթանակն է… Ամենամեծ թշնամին մեծամտությունն է… Դեպի ժողովուրդը, դեպի բնությունը, հայոց գրողներ… Աշխարհքին ու մարդուն նայել բարի սրտով ու պայծառ հայացքով:» Ուժը պարզության մեջ է…
Տեքստ Գարուն է`մեկն այն անհամար գարուններից, որ զար-դարել էին երկիրը, և որոնցից հարյուրը ապրեց երջանկության ու տխրության բանաստեղծը` աշխարհահռչակ Սաադին։ Առավոտ վաղ զար-թնեց նա, իջավ պարտեզ՝ նորից լսելու հավքերի երգը և նորից տեսնելու գարնան հրաշքը։ Նայեց Շիրազի դաշտին՝ գարնան շնորհներով ու վարդերով պճ-նված, որ վաղորդայ-նի նիրհն էր առնում՝ պարուրված ճերմակաթույ-ր շղար-շներով։ Նստեց ծաղ-կած հասմիկի թփի տակ՝ Սպահանի գորգի վրա և դողդոջ ու-ն մատներով բռնեց վարդենու՝ այդ գիշեր փթթ-ած բողբոջը, մոտեցրեց դեմքին։ Սիրո կրակով թր-թ-ռուն հովը վարդերի ականջին կուսական շնչով սեր էր շշնջում, որ բերել էր հեռավոր սոխակներից։ «Աշխարհը վետվետում է անվա-խճան ու սիրավառ արբ-եցումով»,- հիշեց Սաադին իր խոսքերը՝ ականջը հավքերի երգին և սպիտակ գլուխը կարմրափթ-իթ վարդերի մեջ թաղած։
Խաչատուրը լուռ մոտեցավ պատուհանի կիսաբաց փեղ-կին։ Մութ էր։ Դրսից լսվում էր միայն հորդ-ացած անձրևի աղմուկը։ Ջրհորդ-անից թափվում էր պղ-տոր անձրևաջուրը… Երևի այն երկրում էլ թ-խպոտ գիշեր է, և անձրև է գալիս կամ էլ պար-զկա գիշեր է՝ գարնան փայլփլուն աստղերով։ Տեսնես՝ հիմա ինչ է անում նանին։ Երևի քուրսու վրա ոսպ է փռել և հոգնած աչքերով ջոկում է քարերը։ Հանկար-ծ դռան հետևից ինքը կամաց կանչեր. «Ես եմ, նանի, դուռը բաց»։ Տիկինն զգաց, որ նա մտքերով հեռու էր։ Խաչատուրը՝ դողդոջ-ուն ձեռքերը կր-ծքին ակնդետ նայում էր ականակի-տ խավարին։ Եթե Խաչատուրը այդ րոպեին գլուխը շրջեր և նայեր տիկնոջը, կտեսներ այնպիսի հայա-ցք, այնպիսի աչքեր, որ կմոռանար ցնոր-քը։ Բայց նա լուռ, անշարժ նայում էր խավարչտին գիշերին։ Թվաց՝ լսեց շան խուլ կա-ղկանձ և ասաց. -Ինչքան միանման են հաչում շները…
1․ Լրացրու բաց թողած տառերը և կետադրիր։
2․ Ընդգծիր ստորոգյալները, որոշիր՝ պարզ են, թե բաղադրյալ։
Շոգ կեսօրին գյուղում կանչում է աքլորը. Կանչի հետ պառավ մի շինական հորանջում է տան ստվերում, ձեռնափայտով ավազին ստվերներ գծում, նրանց հետ փորփրում գլխով անցածը։ (նա, ստվեր, կեսօր, գլուխ)
Այդ ժամանակաշրջանում հայ մտավորականների մի կեսը օտարամոլ կամ թրքա-ռուսամետ էր, կամ էլ հայրենասերները, որոնցից մեկը Վահան Տերյանն է: Իհարկե, Վահան Տերյանը նաև եղել է Բոլշևիկ, և պայքարել է կարմիր բանակի կողմից, սակայն պետք չէ քննադատել գիրքը միայն ծածկոցով, պետք է նաև ուսումնասիրել իր աշխատությունները, հասկանալ իր գաղափարն ու նպատակները: Ես ընտրեցի այս հոդվածը, քանզի այն շատ լավ ներկայացնում է Տերյանի տեսակետը Հայաստանի և իր ժողովրդի գանգատները, և այս հոդվածը արդի է մինչ այս օրեր:
Շատ գրողներ, երբ փորձում են, ինչ որ հայրենասիրական գործ գրել, կամ այդ գաղափարը ներկայացնել թղթային ձևով, հաճախ լինում են ռոմանտիկ, և մեկ-մեկ ներկայացնում են այն, որն հեռու է իրականությունից: Սակայն Վահայն Տերյանը ներկայացնում է այս հոդվածում, թե ռեալիզմը, և թե հայրենասիրական ռոմանտիզմը: Նա այդտեղ ներկայացնում է, որ հայ ժողովուրդը և ոչ միայն հայ ժողովուրդը կարող է հեշտությամբ ընկնել երկպառակտվության մեջ խաղաղ ժամանակ, երբ չկա ընդհանուր թշնամի:
Սակայն նա նաև գրում է, որ մեծ հանցագործություն կլինի ամեն ազգի համար համախմբված չլինել, երբ ունի ընդհանուր ոսոխ: Շատ պարզ ներկայացրեց, թե ինչ է լինում այն ազգերի հետ, որոնք մնում են երկպառակտված այդ դժվար ժամանակներում, և ցավոք, օրինակ է բերում հայ ժողովրդից: Եվ այս ամենը, եթե չիմանայի, որ կարդում եմ 100 տարվա առաջ հոդվածը, կմտածեի, որ այս օրերին գրված է, որովհետև նա նաև բնութագրեց այն իրավիճակը, որտեղ մենք ենք հիմա: Փաստորեն այն հանգամանքը, որ պատմություն սիրում է կրկնվել. ճիշտ է:
Գեղեցիկ, հարուստ, ականջ շոյող՝ արեւմտահայերենն է՝ աշխարհաբար գրական լեզվի երկու ճյուղերից ցմեկը: Մենք այս լեզուն լսում ենք, երբ շփվում ենք սփյուռքից ժամանած հյուրերի հետ, երբ օգտվում ենք սիրիահայերին պատկանող խանութներից, լսում սփյուռքի ռադիոհաղորդումներ: Արեւմտահայերենով խոսել են մեր պատմական հայրենիքում, որը կորցրեցինք ցեղասպանության պատճառով: Հետո այն դարձավ սփյուռքի հիմնական լեզուն , նաեւ այն հայերի, որոնք շարունակեցին ապրել պատմական հայրենիքում՝այժմյան Թուրքիայի տարածքում: Եւ ինչպես մարդիկ դարձան տնավեր ու առանց հայրենիք, այդպես էլ արեւմտահայերենը զրկվեց հայրենիքից ու զարգացման բնականոն հնարավորությունից: 1915-ին նաեւ մշակութային ցեղասպանութուն տեղի ունեցավ, ոչնչացվեց հսկայական գրական ժառանգություն: Սպանվեցին արեւմտահայ գորղները: Այնուամենայնիվ, հայ գրականությունը հարստացնում եւ այստեղ իրենց ուրույն տեղն ունեն արեւմտահայ գրողները: Նրանց ստեղծած գործերը յուրաքանչյուր հայի կրթության մի մասն են, ընդգրկված են դպրոցական ծրագրերում: Արեւմտահայ գրողներից են Դանիել Վարուժանը, Միսաք Մեծարենցը, Հակոբ Պարոնյանը, Պետրոս Դուրյանը, Սիամանթոն, Երվանդ Օտյանը, Գրիգոր Զոհրապը: Ի դեպ, վերջինի համարում են նաեւ նորավեպի կամ նովելի իշխան հայ գրականությունում: Այն գրական – գեղարվեստական ստեղծագործություն է ՝ անսպասելի ավարտով:
Ես կանդրադառնամ հենց Զոհրապի ստեղծագործություններին:
«Ռեհան», «Զաբուղոն», «Ճիտին պարտքը», «Փոստալը» Զոհրապի հայտնի ստեղծագործություններից են: Դրանցում զարգանում է դեպքերի ընթացքը եւ հենց այն պահին, երբ ընթերցողը ինչ-որ ելք է կանխատեսում հերոսների համար, հեղինակը անկախատեսելի ավարտ է առաջարկում ՝ դրանով իսկ նորից ցանկություն առաջացնելով ընթերցել նովելը: Օրինակ, «Ռեհան»-ում մի մաբողջ գիշեր տղան սիրո խոսոտովանություն է անում սիրած աղջկան, իսկ առավոտյան հայտնաբերում է, որ իր գեղեցիկ խոսքերի հասցեատերը բնավ փարթամ վարսերով իր գեղեցկուհին չէ, այլ պարզապես պատուհանգոգին դրված ռեհանի փունջը: Նովելներում իրերը կերպավորվում են: «Սեւ, կաշի, մեծկակ պայուսակմ մը», որ նովելի հերոսը քարշ էր տալիս , պետք է դառնար եւ նրա վշտակիցը եւ նրան կործանողը: Նովելի հերոսներից մեկն լ հենց պայուսակն է դառնում: Զոհրապը կարողանում է վերաբերմունք ձեավորել անգամ իրերի հանդեպ եւ նրանց անձնավորել: Կարողանում է դեպքերի եւ հույզերի վերաբերյալ բացարձակ նոր պատկերացում հաղորդել: Զաբուղոն գող էր, հեղինակություն, եւ երբ իմանում է, որ իր սիրած աղջիկը ուրիշի հետ է, թվում է՝ վրեժից կկուրանա եւ վերջ կտա նրանց կյանքին: Բայց հեղինակը ցույց է տալիս, որ սովորական գողն էլ մարդ է, ունի արժանապատվություն եւ հենց այդ պահին կարող է բարձր կանգնել մադկային թուլություններից:
AREN 